Rozpoczął się drugi rok nowej perspektywy finansowej UE 2021-2027. W tym czasie w poprzednich okresach programowana trwały już intensywne prace przy aplikowaniu o środki, a nawet realizowano już projekty współfinansowane z funduszy unijnych. Tym razem jest inaczej, potencjalni beneficjenci są w trudnej sytuacji, opadł nieco zapał w przygotowaniu nowych projektów.

Dodatkowo pojawiły się nowe instrumenty, dotychczas nieznane, takie jak KPO czy FnrST, a na stronach Ministerstwa Funduszy oraz Instytucji Zarządzających brakuje szczegółowych informacji na temat ich wdrażania. Zmiany podatkowe wprowadzone w 2022 roku wpływające na stan finansów przedsiębiorców, organizacji pozarządowych i samorządów także nie ułatwiają podejmowania decyzji o składaniu nowych wniosków.

Nałożyły się w czasie różne instrumenty i fundusze – stary okres programowania 2014-2020, nowy okres programowania 2021-2027, fundusze specjalne z Next Generation, dodatkowo środki krajowe z Polskiego Ładu. Trudno się w tym zorientować. Ale po kolei.

Kończąca się perspektywa 2014-2020

Stara perspektywa zakłada wydatkowanie i rozliczenie projektów do 2023 roku (zasada n+3). Tu pojawiają się jeszcze ostatnie nabory z poprzedniego budżetu, przede wszystkim z oszczędności – część beneficjentów ostatecznie rozlicza nieco niższe kwoty niż zakładał budżet projektu. Ma na to wpływ konieczność stosowania procedur konkurencyjnych oraz COVID-19, nie wszystkie zadania udało się zrealizować. Dodatkowo pojawiły się już środki z instrumentu REACT-EU. To już nowe pieniądze pożyczone przez Unię Europejską na rynkach finansowych. Część z nich zasiliła stare Programy Operacyjne 2014-2020, aby wsparcie związane z pandemią koronawirusa trafiło jak najszybciej do podmiotów ochrony zdrowia, do przedsiębiorców, do sektora energetyki i na cyfryzację. Ma to przeciwdziałać skutkom kryzysu.

Nowa perspektywa 2021-2027

Podstawą finansowania nowych Programów Operacyjnych są Wieloletnie Ramy Finansowe. Zgodnie z zapisami traktatowymi WRF regulują wydatkowanie środków własnych UE w kolejnych okresach programowania. Układ i zakres wsparcia programów krajowych i regionalnych na lata 20212027 będzie zbliżony do tych, które znamy z poprzedniej perspektywy. Budżet dla poszczególnych krajów członkowskich został przyjęty na posiedzeniu Rady w dniu 21 lipca 2020 roku, a podstawę prawną stanowi ROZPORZĄDZENIE RADY (UE, EURATOM) 2020/2093 z dnia 17 grudnia 2020 roku określające Wieloletnie Ramy Finansowe na lata 2021–2027. Łącznie WRF obejmują 1078 mld euro. Mamy już także pakiet rozporządzeń na lata 2021-2027 opublikowanych 30 czerwca 2021 roku dotyczących poszczególnych obszarów. Są to rozporządzenie ogólne (ramowe) ustanawiające wspólne przepisy dla funduszy (2021/1060), rozporządzenie ustanawiające EFS+ (2021/1057), w sprawie EFRR i FS (2021/1058), w sprawie Europejskiej Współpracy Terytorialnej (2021/1059). Głównymi celami polityki spójności UE na lata 2021-2027 pozostają w dalszym ciągu wsparcie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej realizującej cele Europejskiego Zielonego Ładu oraz wdrażanie Europejskiego Filaru Praw Socjalnych.

Na gruncie krajowym przygotowano Umowę Partnerstwa, dokument określający warunki wykorzystania funduszy w kraju członkowskim w latach 2021-2027. Zawiera ona także zapisy na temat planowanych Programów Operacyjnych. 25 stycznia 2022 roku odbyło się spotkanie inaugurujące formalne negocjacje Umowy Partnerstwa na lata 2021-2027 z Komisją Europejską. Część Programów Operacyjnych została już oficjalnie przyjęta przez Radę Ministrów. Jest szansa, że niedługo rozpoczną się negocjacje z KE dotyczące tych dokumentów. Dla Polski przewidywana jest kwota ponad 75 mld euro.

Ruszyły pierwsze nabory z programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej na lata 2021-2027. Można już składać wnioski na projekty z zakresu współpracy z partnerami z innych krajów w ramach Interreg.

Next Generation EU

W obliczu głębokiego załamania gospodarczego i społecznego wywołanego pandemią COVID-19 Rada w lipcu 2020 roku podjęła decyzję o wdrożeniu nadzwyczajnego instrumentu finansowego, który ma przeciwdziałać skutkom kryzysu, odbudować UE i przygotować kraje członkowskie na przyszłe zagrożenia. Kluczowe będzie wzmocnienie instytucji ochrony zdrowia, transformacja energetyczna i cyfrowa. Next Generation jest finansowany z pożyczek jakie KE w imieniu UE zaciąga na rynkach kapitałowych. Środki te w wysokości 750 mld euro są uruchamiane równolegle z budżetem Wieloletnich Ram Finansowych. Największa część tej kwoty – 672 mld euro przeznaczona jest na finansowanie Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF). Podstawę prawną stanowi ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2021/241 z dnia 12 lutego 2021 roku ustanawiające Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. W Polsce z tych środków będzie finansowany Krajowy Plan Odbudowy. Pozostałe programy finansowane z Next Generarion to wspomniany już REACT-EU, dodatkowe środki dla Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, Horyzont Europa, InvestEU oraz Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji.

Krajowy Plan Odbudowy

Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności to krajowy dokument programowy określający cele związane z odbudową i tworzeniem odporności społeczno-gospodarczej Polski po kryzysie wywołanym pandemią COVID-19. Stanowi podstawę ubiegania się o wsparcie z europejskiego Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (Recovery and Resilience Facility – RRF). KPO opiera planowane działania na sześciu europejskich filarach będących odpowiedzią na kryzys i zakładających budowanie odporności: zielona transformacja, transformacja cyfrowa, inteligentny i trwały wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu, spójność społeczna i terytorialna, opieka zdrowotna oraz odporność gospodarcza, społeczna i instytucjonalna, polityki na rzecz następnego pokolenia, takie jak edukacja i umiejętności. Przewidywany budżet dla Polski to 58 mld euro, w tym 24 mld euro na dotacje i 34 mld euro na pożyczki. Dokument został przesłany do KE wiosną 2021 roku. Trwają negocjacje.

Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji

Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji to nowy instrument finansowany z Next Generation. Został powołany poprzez ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2021/1056 z dnia 24 czerwca 2021 roku ustanawiające Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. Jego celem jest wsparcie regionów borykających się z poważnymi wyzwaniami społeczno-gospodarczymi wynikającymi z transformacji prowadzącej do neutralności klimatycznej. Skupia się przede wszystkim na obszarach górniczych, gdzie odchodzi się od wydobycia paliw kopalnych. Planowane wsparcie dotyczy uniezależnienia gospodarki regionalnej od przemysłu wydobywczego węgla kamiennego i brunatnego. Osiągnięte to zostanie poprzez dywersyfikację rodzajów działalności gospodarczej, podniesienie jakości życia mieszkańców, zdobycie nowych kwalifikacji przez pracowników oraz niedopuszczenie do rozwinięcia niepożądanych efektów społecznych.

Podstawą do podjęcia interwencji z FnrST będzie sporządzenie Krajowego Planu Sprawiedliwej Transformacji (KPST) oraz Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji (TPST). W Polsce o pieniądze z FnrST ubiega się sześć regionów: śląskie, dolnośląskie, wielkopolskie, lubelskie, łódzkie i małopolskie. Zostały one wskazane jako beneficjenci Funduszu w projekcie Umowy Partnerstwa na lata 2021-2027. Planowany budżet z FnrST dla polskich regionów to 4 mld euro.

Duże wyzwania przed nami. Czas się dobrze przygotować. Aby ułatwić Państwu sprawne poruszanie się po zagadnieniach związanych z nową perspektywą finansową zapraszamy Państwa na realizowany w FRDL 3-dniowy kurs online „Specjalista ds. funduszy UE – Nowy Okres Programowania 2021-2027”.

opracował Marek Świć