Za nami III Krajowy Kongres Forów Skarbników, organizowany przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego. Wydarzenie to, jako jedyne w realiach pandemicznych, zgromadziło blisko 600 uczestników, praktyków zarządzania finansowego jednostek samorządowych, wokół istotnych dla budżetów gmin, powiatów czy województw tematów. Dyskusje praktyków toczone ze stroną rządową, naukowcami oraz ekspertami dziedziny finansów samorządowych, przyniosły wiele informacji o bieżącej sytuacji budżetowej oraz o perspektywach dla rzeczywistości „pokowidowej”. Dużo powiedziano także o zmianach w systemie kształtowania dochodów i w ramach tzw. „Janosikowego”.

Dziękujemy wszystkim Patronom, którzy wsparli nasze ogólnopolskie wydarzenie, a szczególnie tym z województwa lubelskiego: Wojewoda Lubelski Lech Sprawka, Związek Gmin Lubelszczyzny, Stowarzyszenie Samorządów Euroregionu Bug, TVP Lublin i Radio Lublin.

Zacznijmy jednak od początku, którego szukać należy ponad rok temu, gdy rozpoczęła się pandemia koronawirusa COVID-19. Wtedy to pojawiły się pierwsze poważne prognozy, że poza różnymi działami gospodarki to właśnie samorządy mogą poważnie odczuć ekonomiczne skutki pandemii. W ramach bieżących prac współorganizatora Kongresu, Krajowej Rady Forów Skarbników JST działającej przy wsparciu naszej Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego, na bieżąco otrzymywaliśmy informacje na temat aktualnych problemów i niebezpieczeństw, z którymi mierzyły się samorządy i które stały się podstawą do tworzonej agendy wydarzenia. 

W czasie Kongresu najważniejsza była więc odpowiedź na pytanie, jak wygląda sytuacja finansowa samorządów po roku pandemii. Jak mówią zgromadzone przez rząd dane, realia mogą napawać „delikatnym optymizmem”. Jak podkreśla Sebastian Skuza, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów oraz Generalny Inspektor Informacji Finansowej, „jednostki samorządu terytorialnego zrealizowały przyjęte wcześniej plany finansowe, odnotowano jedynie niewielki spadek wpływów z podatku PIT”, Jak dodaje minister, także dane za pierwszy kwartał są dobre i wskazują, że wykonane dochody JST w wysokości 83 mld zł są wyższe o 6 mld niż w roku 2020 oraz o 14 mld zł w porównaniu do roku 2019. 

Ten wspomniany już „delikatny optymizm” zdają się podzielać Przedstawiciele Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych. Jednak poza „suchymi danymi”, które znajdą się w raporcie RIO, Prezes Regionalnej Izby Obrachunkowej w Krakowie, Przewodniczący Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych Mirosław Legutko wskazuje, że zmianie uległ procentowy udział dochodów samorządów, gdzie wraz ze wzrostem subwencji i dotacji celowych z budżetu państwa, takich jak Fundusz Inicjatyw Lokalnych czy też, pośrednio, wspierające przedsiębiorców tarcze antykryzysowe, spadają dochody własne samorządów.

Głosy ekspertów podkreślają niebezpieczeństwo innego zjawiska, czyli malejącej nadwyżki operacyjnej, która stabilizuje budżet. Jan Czajkowski, ekspert Związku Miast Polskich wskazuje, że są obecnie samorządy, w których wskaźnik ten zbliża się do 0, co przy wzroście dochodów i wydatków bieżących może spowodować chwilową utratę płynności finansowej. A wydatki gmin i powiatów rosną w szaleńczym tempie. Zmiany cen usług, paliw czy energii, kosztów pracownika, to tylko niektóre wskazywane przez uczestników Kongresu powody do niepokoju. Także zmiany demograficzne oraz procesy migracyjne mogą w przyszłości „wzbogacić” katalog zadań samorządów o bardzo kapitałochłonne obowiązki, które mogą nadmiernie obciążyć niektóre samorządy. Szczególnie problematyczne jest to dla miast na prawach powiatu oraz powiatów ziemskich.

Z konieczności zmian zdają sobie sprawę w gabinetach Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. W czasie pierwszej debaty Minister Michał Cieślak, Honorowy Patron Kongresu, przypomniał o trwających do 15 czerwca br. konsultacjach w ramach projektu Samorząd 3.0, skupionych na poszukiwaniu barier rozwojowych w samorządach. Jako już opracowywane projekty wsparcia wymienił Krajowy Plan Odbudowy oraz pomysły stałej subwencji inwestycyjnej, udziału w opłacie paragonowej czy wspierania samorządów w lepszym gospodarowaniu zasobami. Także Marek Wiewióra, Dyrektor Departamentu Finansowania Samorządu Terytorialnego w Ministerstwie Finansów, przedstawił pomysły dyskutowane w ramach zespołu ds. przeglądu finansów samorządu terytorialnego. Jak zaznaczył „Wszystko to, by zmniejszyć podatność systemu dochodów samorządowych na wahania gospodarcze i wprowadzane zmiany legislacyjne”. Główne założenia to odniesienie udziału w podatkach PIT i CIT do kilku poprzednich lat, wprowadzenie reguły stabilizującej dla dochodów, opartej o dynamiczne PKB z ośmiu lat, zmiany w przekazywaniu udziałów podatkowych w miesięcznych ratach o znanej na początku roku wysokości. Opracowywane są także zmiany w systemie korekcyjno- wyrównawczym. 

Sam system korekcyjno-wyrównawczy był tematem dyskusji w oparciu o wnioski z raportu przygotowanego przez profesora Pawła Swianiewicza z Uniwersytetu Warszawskiego. Autor zwrócił uwagę na malejące w latach 2013–2019 wysokości subwencji wyrównawczej i subwencji równoważącej. Wspomniał także, że obecnie można być jednocześnie płatnikiem i beneficjentem „Janosikowego”. Jak mówił profesor „Obecny system nalicza wysokości wpłat na podstawie jedynie dochodów, bez względu na potencjał wydatków jednostek. Pomija także aktualne realia, bazując na danych sprzed 2 lat”. W związku z tym zaproponowane w raporcie zostały: wprowadzenie jednolitej subwencji, jednoznaczny podział na płatników i beneficjentów, wprowadzenie wskaźnika ważonego potrzeb finansowych w oparciu o np. gęstość zaludnienia, stopę bezrobocia, wydatki budżetowe oraz inne wskaźniki. Koncepcja wag w podziale środków doprowadzi, zdaniem profesora, do transferu środków tam, gdzie będą rzeczywiście potrzebne oraz zmniejszy obciążania finansów dużych samorządów. Uczestnicy Kongresu chętnie wskazywali dodatkowe wskaźniki, uzasadniając ich wartość obliczeniową. 

Jak podkreślił w czasie debaty Prezes Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Cezary Trutkowski, „powinniśmy zwiększać bazę dochodów własnych samorządów, a odchodzić od transferów z budżetu centralnego, bo to uzależnia samorząd od różnego typu klientelistycznych relacji i zmniejsza autonomię".

Zakończony Kongres nie stanowił jedynie cyklu debat czy wykładów. Te dwie doby pełne były dyskusji, co potwierdzają dane liczbowe z platformy obsługującej wydarzenie, mówiące o ok. 2,5 tys. wpisów na czacie na wszystkich wirtualnych scenach. W gronie ponad 40 ekspertów i doradców kongresowych znaleźli się przedstawiciele naszych partnerów biznesowych: kancelarii prawnej Ziemski & Partners Kancelaria Prawna sp. k, prezentujący najważniejsze założenia opłaty retencyjnej oraz możliwości racjonalizacji wpływów z podatku od nieruchomości, ZETO Software, prowadzący warsztaty oraz panel w zakresie wykorzystania nowoczesnych narządzi do zarządzania finansowego. W agendzie znalazły się także tematy optymalizacji nadwyżki operacyjnej z udziałem przedstawiciela firmy Aesco Group oraz dyskusja o Programie SBC jako instrumencie polityki mieszkaniowej Gminy prowadzona przez reprezentanta Banku Gospodarstwa Krajowego. Kwestie finansowania zadań inwestycyjnych samorządów oraz obligacji przychodowych przedstawił pracownik Domu Maklerskiego NWAI, panel dotyczący gotowości budżetów samorządowych do pozyskiwania środków unijnych w perspektywie budżetowej UE na lata 2021–2027 prowadzony był natomiast w oparciu o wiedzę reprezentanta firmy doradczej ProPOLIS Consulting, a kwestie kontrasygnaty, kontroli wstępnej, zarządczej oraz podobieństw i różnic w kontekście ustawowych obowiązków skarbnika i głównego księgowego, a także zarządzania ryzykiem w obszarze finansów jednostki samorządu terytorialnego przy wsparciu narzędzi IT współprowadził przedstawiciel wydawnictwa Wolters Kluwer.

Obrady Kongresu odbywały się pod honorowym patronatem Członka Rady Ministrów, Ministra Michała Cieślaka. Nieocenione wsparcie uzyskaliśmy także od Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych, naszego partnera merytorycznego.

Dużą wagę przywiązujemy do obecności przedstawicieli regionalnych zrzeszeń samorządowych, które udzieliły środowiskowych patronatów krajowych oraz regionalnych. 

Podsumowując dwa intensywne dni Kongresu Skarbników, wiceprezes Zarządu FRDL Marcin Smala podziękował za tak aktywne uczestnictwo wszystkim Skarbnikom, wyraził także nadzieję, że kolejne edycje pozwolą już na możliwość osobistego spotkania się uczestników z prelegentami. Prezes RIO Opole i Zastępca Przewodniczącego KR RIO Grzegorz Czarnocki zwrócił uwagę, że możliwość zdalnego uczestnictwa w Kongresie pozwoliła wielu skarbnikom, wciąż obecnym i pracującym w swoich jednostkach, być częścią merytorycznych dyskusji. Pani Małgorzata Kern, skarbnik Miasta Chorzów i Przewodnicząca Zarządu Krajowej Rady Forów Skarbników, dodała na zakończenie, że mimo trudnej formuły udało się odpowiedzieć na pytanie, jak wyglądają pandemiczne budżety samorządów i jakie perspektywy zmian rysują się na najbliższe lata.

Mamy nadzieję, że kolejna, IV już edycja Krajowego Kongresu Forów Skarbników będzie mogła odbyć się w tradycyjnej formule. Dziś jednak dziękujemy za obecność on-line i zapewniamy o stałej otwartości na pytania po Kongresie i o naszej gotowości do wspierania samorządów w rozwiązywaniu problemów.

Podsumowanie Kongresu można znaleźć w naszym materiale w formacie pdf TUTAJ

Zapraszamy również na nasz kanał YouTube, na którym można obejrzeć dwie debaty kongresowe:

System korekcyjno-wyrównawczy dochodów JST - stan istniejący i postulowane zmiany oraz
Stan finansów samorządowych - jaka jest prawda o budżetach samorządów w 2021 roku?

TVP3 Lublin o III KKFS: https://lublin.tvp.pl/53754053/iii-kongres-forow-skarbnikow